Một số vấn đề khi xây dựng kế hoạch thanh tra hàng năm của ngành thanh tra

1.Nội dung xây dựng chương trình kế hoạch thanh tra

Thanh tra là khâu thiết yếu của quản lý nhà nước. Hoạt động thanh tra là nhằm:"phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân".

Hàng năm các cơ quan thanh tra nhà nước đều phải xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng. Căn cứ để xây dựng chương trình, kế hoạch là: 

- Chương trình công tác, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội của ngành, của chính quyền cùng cấp. Đây là căn cứ quan trọng bởi vì thanh tra là chức năng thiết yếu của quản lý.

- Sự chỉ đạo của cơ quan thanh tra cấp trên: hàng năm Thanh tra Chính phủ định hướng chỉ đạo chung, trên cơ sở đó Thanh tra tỉnh, Thanh tra bộ cân nhắc, xem xét cụ thể từ thực tiễn tình hình của địa phương, bộ, ngành chọn những đề tài thanh tra, chọn những vấn đề thiết thực đưa vào chương trình, kế hoạch cả năm để thực hiện. Tương tự như vậy, sự chỉ đạo của Thanh tra cấp tỉnh, cấp bộ là căn cứ quan trọng để Thanh tra cấp huyện, Thanh tra sở, xây dựng chương trình, kế hoạch công tác của mình.

- Những dấu hiệu vi phạm pháp luật cơ quan, tổ chức, cá nhân do cơ quan thanh tra phát hiện phải đưa vào chương trình, kế hoạch thanh tra.

- Căn cứ vào nguồn lực của cơ quan thanh tra như: đội ngũ cán bộ Thanh tra viên, điều kiện vật chất, điều kiện thời gian…

Nội dung của chương trình, kế hoạch thanh tra

Hoạt động thanh tra là một khâu quan trọng của quá trình quản lý, nhiệm vụ của các cơ quan thanh tra hành chính, của người lãnh đạo. Người lãnh đạo cần thanh tra để nắm được thông tin liên quan đến quản lý để tác động và điều chỉnh quá trình quản lý nhằm đạt được mục đích đề ra. Mặt khác, hoạt động thanh tra cũng là nội dung quản lý của các cấp, các ngành. Để hoạt động thanh tra có kết quả, đạt được mục đích đề ra thì thủ trưởng các ngành, các cấp phải thường xuyên chăm lo chỉ đạo hoạt động thanh tra, tạo điều kiện cho các cơ quan thanh tra hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Trong chương trình, kế hoạch thanh tra phải đảm bảo tính toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm. Phải quan tâm tiến hành các cuộc thanh tra hành chính, giải quyết khiếu nại, tố cáo nhưng đồng thời phải thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý nhà nước về công tác thanh tra, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng. Như vậy, trong nội dung chương trình, kế hoạch thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng phải đề cập đến những vấn đề sau:

- Về thanh tra hành chính và giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật.

Đây là nhiệm vụ quan trọng của toàn ngành thanh tra. Kết quả chung của toàn ngành phụ thuộc rất lớn vào kết quả hoàn thành nhiệm vụ của mỗi cơ quan thanh tra.Để hoạt động thanh tra có hiệu quả, đạt mục đích, yêu cầu đề ra, nội dung phải tập trung vào những vấn đề trọng tâm, trọng điểm, những vấn đề nổi cộm, bức xúc, tránh tình trạng thanh tra tràn lan, tùy tiện, chồng chéo.

Trọng tâm là "lựa chọn việc đích đáng nhất","việc quan trọng nhất", "làm được việc này, kết luận cho tốt thì có thể phát huy ảnh hưởng rộng lớn, sâu sắc, có lợi cho nhiều mặt" (ý kiến chỉ đạo của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng). Mỗi địa phương, mỗi ngành có nhiều vấn đề bức xúc, nhưng chỉ có thể chọn một số nội dung quan trọng, bức xúc nhất để đưa vào chương trình, kế hoạch thanh tra. Triển khai thực hiện tốt, hiệu quả sẽ có tác dụng thiết thực, góp phần tăng cường công tác quản lý.

Trọng điểm chính là xác định địa bàn, những "nút" quan trọng, mà ở đó có phát sinh "vấn đề" trong triển khai thực hiện nhiệm vụ kinh tế xã hội. Địa bàn, đơn vị, cơ sở đó nếu được người quản lý, cơ quan quản lý và cơ quan thanh tra xem xét, giải quyết kịp thời, giúp tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn sẽ khắc phục được những sai lầm, khuyết điểm, khắc phục tình trạng yếu kém trong quản lý, trong điều hành, sẽ tạo thế ổn định để phát triển.

Đối với cơ quan thanh tra theo cấp hành chính phải đặc biệt quan tâm đến việc điều hoà, phối hợp hoạt động thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp của các cơ quan có chức năng trên địa bàn nhằm tránh chồng chéo, trùng lắp, tránh gây phiền hà cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp.

2. Việc tổ chức thực hiện kế hoạch thanh tra

Thông thường khi tổ chức tiến hành các cuộc thanh tra, cần tập trung chỉ đạo, điều hành các nội dung sau:

Chỉ đạo chọn nội dung ra quyết định thanh tra

Hoạt động thanh tra luôn được xác định bởi yêu cầu của công tác quản lý, vì vậy đối tượng và nội dung thanh tra rất đa dạng. Trong khi đó, lực lượng có hạn nên phải chọn được nội dung thanh tra phù hợp, những vấn đề bức xúc, thiết thực phục vụ yêu cầu quản lý để ra quyết định thanh tra.

Chọn nội dung để ra quyết định có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động thanh tra. Chọn nội dung đúng, vừa rút ngắn thời gian thanh tra, vừa có tác dụng thiết thực cho công tác quản lý. Ngược lại, chọn không đúng, không "trúng" những vấn đề cần thanh tra sẽ mất thời gian, gây tốn kém, ảnh hưởng đến quá trình quản lý, làm mất lòng tin của đối tượng thanh tra và dư luận xã hội, có khi phản tác dụng đối với công tác thanh tra.

Chọn nội dung thanh tra phải căn cứ vào chương trình, kế hoạch thanh tra đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt; căn cứ vào yêu cầu giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan quản lý nhà nước, của tổ chức thanh tra; chọn nội dung để ra quyết định thanh tra còn căn cứ vào sự phát hiện những vụ, việc vi phạm pháp luật. Tuy đã có chương trình thanh tra nhưng đó là những vấn đề còn rất rộng, vì vậy ở từng thời điểm phải chọn được các vấn đề trọng tâm, trọng điểm.

Mục đích của hoạt động thanh tra là làm rõ đúng, sai, tìm ra nguyên nhân, đề ra biện pháp khắc phục, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc thúc đẩy sản xuất kinh doanh, góp phần ổn định trật tự xã hội, phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, nội dung thanh tra được chọn phải là những lĩnh vực có vai trò quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ, kế hoạch của ngành, của địa phương hoặc những vấn đề bức xúc mà lãnh đạo ngành, lãnh đạo địa phương và nhân dân quan tâm.

Theo Luật Thanh tra, Thủ trưởng cơ quan thanh tra nhà nước có quyền ra quyết định thanh tra. Quyết định thanh tra là cơ sở pháp lý để Đoàn thanh tra tiến hành cuộc thanh tra và đối tượng thanh tra chấp hành việc thanh tra. Vì vậy, quyết định thanh tra phải được ban hành đúng thẩm quyền, đúng thể thức.

Đối với cuộc thanh tra đột xuất do cấp trên giao, các cuộc thanh tra phức tạp liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực chuyên môn khác nhau cần trưng tập lực lượng tham gia Đoàn thanh tra hoặc những cuộc thanh tra trên diện rộng thì Chánh Thanh tra báo cáo và tham mưu cho thủ trưởng cùng cấp ra văn bản chỉ đạo, giao nhiệm vụ cho Chánh Thanh tra và thủ trưởng các đơn vị có liên quan phối hợp thực hiện. Trên cơ sở uỷ quyền của lãnh đạo, Chánh Thanh tra ra quyết định thành lập Đoàn thanh tra thực hiện nhiệm vụ do cấp trên giao (chỉ đạo, hướng dẫn của cấp trên được thực hiện bằng văn bản). Đối với những cuộc thanh tra này, khâu quan trọng ban đầu là bố trí lực lượng, chọn cán bộ tham gia. Đối với Trưởng Đoàn thanh tra, ngoài các yêu cầu về phẩm chất đạo đức tốt, có trình độ nghiệp vụ chuyên môn sâu còn phải có hiểu biết rộng, có khả năng tổ chức tốt "đội quân liên ngành". Các thành viên Đoàn thanh tra do các cơ quan, đơn vị phối hợp cử đến phải có năng lực chuyên môn về các lĩnh vực thanh tra, phải nhiệt tình và có tinh thần trách nhiệm cao trong công việc. Muốn vậy, khi cần thiết, Lãnh đạo Thanh tra phải thông báo với lãnh đạo các cơ quan, đơn vị cử người tham gia, nêu rõ mục đích cuộc thanh tra và yêu cầu cán bộ có năng lực chuyên môn tham gia. Việc xin người tham gia đoàn thanh tra có thể chỉ đích danh hoặc ít ra cũng được chọn trong số những người mà cơ quan, đơn vị giới thiệu, kiên quyết không nhận những cán bộ không đủ điều kiện về phẩm chất và năng lực chuyên môn tham gia Đoàn thanh tra.

Chỉ đạo tiến hành cuộc thanh tra

Kể từ khi quyết định thanh tra được ban hành thì việc tiến hành thanh tra do Đoàn thanh tra thực hiện, nhưng người ra quyết định thanh tra vẫn có trách nhiệm rất lớn trong việc chỉ đạo thực hiện.

Để cuộc thanh tra đi đúng hướng, đạt kết quả đáp ứng được mục đích, yêu cầu đề ra thì người ra quyết định thanh tra phải chỉ đạo thường xuyên, chặt chẽ Đoàn thanh tra.

Việc đầu tiên là chỉ đạo Đoàn thanh tra xây dựng kế hoạch thanh tra. người ra quyết định thanh tra trực tiếp phê duyệt kế hoạch thanh tra. Việc phê duyệt kế hoạch phải chi tiết, những vấn đề chưa cụ thể phải làm rõ và yêu cầu Đoàn thanh tra phải điều chỉnh bổ sung, sửa đổi.

Theo quy định, Trưởng đoàn thanh tra phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước người ra quyết định thanh tra về hoạt động của Đoàn. Trong quá trình tiến hành thanh tra, Đoàn thanh tra hoàn toàn chủ động sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để thực hiện nội dung thanh tra trên cơ sở kế hoạch đã được duyệt. Tuy vậy, thủ trưởng cơ quan thanh tra phải thường xuyên chỉ đạo theo dõi tiến độ hoạt động của Đoàn thanh tra.

Về trách nhiệm, người ra quyết định thanh tra phải chủ động có kế hoạch trực tiếp chỉ đạo Đoàn thanh tra, khi cần thiết kiểm tra tại chỗ để giúp Đoàn khắc phục những thiếu sót, tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn,uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, kịp thời giải quyết những đề nghị của Đoàn thanh tra.

Tuỳ theo tình hình cụ thể, thủ trưởng cơ quan thanh tra có thể dự một số cuộc họp tổ chức tại cơ quan, tổ chức, đơn vị được thanh tra, như công bố quyết định thanh tra hoặc họp bất thường khi cần tháo gỡ vướng mắc khó khăn…

Khi cần thiết thủ trưởng cơ quan thanh tra cũng có thể tham gia một số buổi làm việc giữa Đoàn thanh tra với đối tượng thanh tra như việc tiếp công dân, việc nghe đối tượng thanh tra giải trình.

Việc báo cáo tiến độ cuộc thanh tra, tuỳ theo tình hình cụ thể và đặc điểm mỗi cuộc thanh tra, Người ra quyết định quy định chế độ báo cáo, nội dung và các vấn đề báo cáo, thời gian báo cáo, hình thức báo cáo (bằng văn bản hay báo cáo trực tiếp). Chế độ báo cáo cũng có thể quy định rõ những công việc gì Trưởng Đoàn phải báo cáo người ra quyết định xem xét, cho ý kiến trước khi tiến hành, việc gì Trưởng Đoàn chủ động quyết định. Nội dung báo cáo do Trưởng Đoàn chuẩn bị, song về trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo, Thủ trưởng cơ quan thanh tra chủ động thời gian, chủ động chuẩn bị những nội dung cần tập trung chỉ đạo, cung cấp thông tin cần thiết cho Đoàn thanh tra.

Trong quá trình tiến hành cuộc thanh tra, người ra quyết định tìm hiểu, phân tích các mối quan hệ cơ bản có liên quan đến hoạt động của các cơ quan, đơn vị được thanh tra, của những người trực tiếp là đối tượng thanh tra để dự kiến các tình huống xảy ra. Với những tình huống phức tạp hoặc vượt quá thẩm quyền của Trưởng Đoàn, Người ra quyết định phải có các phương án xử lý kịp thời, hữu hiệu, đặc biệt là ngăn chặn các hành vi can thiệp trái pháp luật vào hoạt động của Đoàn thanh tra, các hành vi chống đối của đối tượng thanh tra.

Trong quá trình tiến hành cuộc thanh tra, bao giờ cũng có những tình huống phát sinh phải xử lý. Việc xử lý mỗi tình huống cụ thể phải trên cơ sở các quy định của pháp luật. Mặt khác mỗi tình huống cụ thể lại có nhiều phương án xử lý khác nhau nên người ra quyết định thanh tra phải hết sức quan tâm đến việc chỉ đạo thực hiện các nghiệp vụ này. Việc xử lý phải nghiêm túc, đúng pháp luật, hiệu quả, nhưng phương pháp cần thận trọng, mềm dẻo, tránh căng thẳng gây không khí nặng nề đối với đơn vị là đối tượng thanh tra, ảnh hưởng đến quá trình thanh tra.

Trong quá trình thanh tra cũng có thể phải thay đổi, bổ sung nội dung thanh tra, kéo dài hoặc gia hạn thời gian thanh tra, thay đổi thành viên Đoàn thanh tra.

Việc ban hành các quyết định kéo dài hoặc gia hạn thời gian thanh tra, thay đổi thành viên Đoàn thanh tra thường ảnh hưởng không tốt tới tâm lý đối tượng và các thành viên Đoàn thanh tra. Vì vậy, trước khi ban hành quyết định, người ra quyết định thanh tra phải yêu cầu Trưởng đoàn phân tích làm rõ lý do, sự cần thiết phải ban hành quyết định này. Mặt khác, khi cần thiết người ra quyết định phải làm tốt công tác chính trị - tư tưởng cho đối tượng thanh tra, đoàn viên Đoàn thanh tra.

Thông thường việc xử lý các sai phạm được thực hiện sau khi kết luận thanh tra có hiệu lực pháp luật. Song, trong thực tế nhiều vấn đề xử lý ngay trong quá trình thanh tra lại có hiệu quả hơn, nhất là việc xử lý về kinh tế. Trong quá trình thanh tra nếu phát hiện những sai phạm về kinh tế đã rõ ràng, đủ căn cứ pháp lý để kết luận thì người ra quyết định thanh tra chỉ đạo thu hồi ngay.

Cuối cùng của giai đoạn này là chỉ đạo Đoàn thanh tra xây dựng báo cáo kết quả thanh tra. Văn bản báo cáo kết quả thanh tra phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục. Trưởng Đoàn thanh tra phải phát huy cao trí tuệ tập thể trong Đoàn, lắng nghe ý kiến của các cơ quan liên quan để báo cáo kết quả thanh tra có chất lượng cao.

Sau khi nhận được báo cáo kết quả thanh tra, người ra quyết định thanh tra có trách nhiệm xem xét nội dung báo cáo, xây dựng, ký và ban hành kết luận thanh tra.

Trong quá trình soạn thảo kết luận thanh tra, người ra quyết định có quyền yêu cầu Trưởng Đoàn, thành viên Đoàn thanh tra báo cáo khi cần thiết, yêu cầu đối tượng giải trình để làm rõ thêm những vấn đề cần thiết phục vụ cho việc ra kết luận thanh tra.

Trường hợp cần thiết, người ra quyết định thanh tra giao cho Đoàn thanh tra tiến hành thanh tra, làm rõ thêm một số nội dung theo yêu cầu. Kết quả thanh tra bổ sung phải được báo cáo bằng văn bản, làm cơ sở cho việc ra văn bản kết luận thanh tra.

Trước khi có kết luận chính thức, nếu xét thấy cần thiết thì Người ra kết luận thanh tra có thể gửi dự thảo kết luận thanh tra cho đối tượng thanh tra. Đối tượng có quyền giải trình về những vấn đề chưa nhất trí với nội dung của dự thảo kết luận thanh tra.

Sau khi kết luận thanh tra được ký, ban hành, người ra quyết định chỉ đạo công bố công khai kết luận thanh tra theo quy định Điều 39 Luật Thanh tra, Điều 46 Nghị định số 86/2011/NĐ-CP ngày 22/9/2011 của Chính phủ.

Với những cuộc thanh tra có nhiều vấn đề phức tạp, người ra quyết tra chủ động bố trí thời gian dự hội nghị công bố kết luận thanh tra. Sau khi nghe công bố kết luận, đại biểu các đơn vị có liên quan phát biểu, đối tượng thanh tra giải trình, Người ra quyết định phải có ý kiến kết luận. Ý kiến của Người ra quyết định cần khẳng định những nội dung chính mà Đoàn thanh tra đã kết luận, kiến nghị trong văn bản kết luận; yêu cầu đối tượng thanh tra thực hiện nghiêm túc những kiến nghị của Đoàn thanh tra, những quyết định xử lý về thanh tra.

Những nội dung cần chỉ đạo xử lý sau thanh tra

Để đạt được mục đích đề ra thì vấn đề bảo đảm hiệu lực, hiệu quả thanh tra là vô cùng quan trọng. Kết luận, kiến nghị thanh tra của Đoàn thanh tra phải được thực hiện trên thực tế.

Kết luận thanh tra là văn bản có giá trị pháp lý, là cơ sở để người ra quyết định thanh tra báo cáo cấp trên và ra quyết định xử lý theo thẩm quyền. Sau khi kết luận đã có hiệu lực pháp luật , người ra quyết định phải tổ chức thực hiện trong đó có một số nội dung sau::

+ Những kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoàn thiện cơ chế quản lý, những quy định trái pháp luật hoặc những văn bản ban hành trái thẩm quyền cần sửa đổi, huỷ bỏ. Người ra quyết định phải báo cáo và kiến nghị cơ quan, người có thẩm quyền xem xét, quyết định.

+ Những vấn đề thuộc thẩm quyền của mình phải có quyết định xử lý kịp thời. Sau khi ban hành quyết định xử lý phải phân công cán bộ theo dõi, đôn đốc việc thực hiện. Những vấn đề phức tạp phải dự kiến các tình huống để có biện pháp xử lý thích hợp.

+ Những vụ việc có dấu hiệu cấu thành tội phạm phải quyết định chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra theo quy định của pháp luật.

Trong tình hình hiện nay, những vấn đề sai phạm về kinh tế rất phức tạp vì vậy khi xử lý cần thận trọng, không nên hình sự hoá các quan hệ kinh tế nhưng với những vi phạm pháp luật nghiêm trọng cần thiết phải chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xử lý nghiêm minh theo pháp luật.

+ Những cá nhân có sai phạm nhưng chưa đến mức phải xử lý bằng hình sự thì kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý kỷ luật hành chính.

+ Phối hợp với cấp trên của đối tượng thanh tra chỉ đạo cơ quan, đơn vị là đối tượng thanh tra kiểm điểm rút kinh nghiệm, chấn chỉnh các sai phạm, khắc phục kịp thời những thiếu sót khuyết điểm.

+ Một việc làm có ý nghĩa quan trọng thuộc trách nhiệm của Chánh thanh tra là chỉ đạo, tổ chức rút kinh nghiệm về công tác chỉ đạo, điều hành và thực hiện nhiệm vụ của Đoàn thanh tra. Đối với những cuộc thanh tra diện rộng hoặc thanh tra những chuyên đề lớn, có thể tổ chức tổng kết rút kinh nghiệm với quy mô sâu rộng. Thông qua đó đánh giá những ưu điểm, khuyết điểm trong việc chỉ đạo, điều hành, việc xác định trọng tâm, trọng điểm, phương pháp tiến hành thanh tra, việc chấp hành kỷ luật, nội quy của Đoàn thanh tra. Đây là một trong những biện pháp tốt nhất giáo dục, rèn luyện và bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ thanh tra.

+ Việc cuối cùng là giải quyết các khiếu nại của đối tượng thanh tra (nếu có).

Một số trường hợp, sau khi nhận được kết luận thanh tra và các quyết định xử lý về thanh tra, đối tượng thanh tra vẫn có văn bản đề nghị xem xét, hoặc khiếu nại một số nội dung của kết luận hoặc quyết định xử lý của thanh tra. Văn bản này có thể gửi cho Trưởng Đoàn hoặc Người ra quyết định, Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước.

Khi nhận được văn bản đề nghị, người ra quyết định phải xem xét để trả lời đối tượng. Với những nội dung đối tượng phản ứng gay gắt hoặc nội dung phản ánh có căn cứ thì có thể tham mưu tổ chức thanh tra lại theo quy định của Luật Thanh tra năm 2010.

Hoàng Anh Tuấn